کد مطلب:20373 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

راهي كه ما را از گناه دور ميكند كدام است؟

گناه عبارت از مخالفت با قوانين الهي و پيروي بدون قيد و شرط از تمايلات و هواي نفس است،شخص به وسيله نامه از ابوذر تقاضاي اندرز و نصيحت جامعي كرده بود، ابوذر در پاسخ فقط يك جمله كودهنوشت: با آن كسي كه بيش از همه مردم او را دوست ميداري، بدي و دشمني مكن. نامه را براي شخص فرستادآن شخص بعد از آن نامه ابوذر را باز كرد و خواند چيزي از آن سر در نياورد با خود گفت: يعني چه؟ مقصودچيست؟ با آن كس كه بيش از همه مردم او را دوست ميداري بدي و دشمني نكن يعني چه؟ اين كه از قبل توضيحواضحات است، مگر ممكن است كه آدمي محبوبي داشته باشد - آن هم عزيزترين محبوبها - و با او بدي بكند؟بدي كه نميكند سهل است، مال و جان و هستي خود را در پاي او ميريزد و فدا ميكند. از طرف ديگر با خودانديشيد كه نويسنده اين جمله ابوذر است، ابوذر لقمان امت است و عقلي حكيمانه دارد، چارهاي نيست بايد ازخودش توضيح بخواهم. مجدداً نامهاي به ابوذر نوشت و توضيح خواست. ابوذر در جواب نوشت: مقصودم ازمحبوبترين و عزيزترين افراد در نزد تو همان خودت هستي، مقصودم شخص ديگري نيست. تو خودت را ازهمه مردم بيشتر دوست ميداري، اين كه گفتمبا محبوبترين عزيزانت دشمني نكن، يعني با خودت خصمانهرفتار نكن، مگر نميداني هر خلاف و گناهي كه انسان مرتكب ميشود مستقيماً صدمهاش بر خودش واردميشود و ضررش دامن خودش را ميگيرد([33])

براي اين كه انسان از شر اين دشمن خطرناك و خانمانسوز يعني گناه رهايي يابد لازم است از جند امر بهرهبگيرد.

اولين قدم تفكر و تدبر است؛ در اين كه چرا خداوند گناه را حرام كرده است آيا معصيت انسان ضربه و ضرريبه خدا ميزند كه آن را حرام نموده است؟ انساني كه معتقد است خداوند غني با لذات است و از هر جهت كاملاست و هرگز نيازي به مخلوقات ندارد و مخلوقات را خلق نموده تا سودي به آنان برسد و آنان را به تكامل برساندهرگز به دنبال گناه نميرود و از طرفي خداوند حكيم است و كاري را بدون حكمت انجام نميدهد. در نتيجهميفهميم كارهايي را كه خداوند ممنوع نموده و از انجامش ما نهي فرموده است، كارهايي است كه صددرصد بهضرر ما ميباشد و جسم و روح ما را فاسد ميكند، و زندگي ما را به خاكستر مبدل مينمايد. وقتي انسان متوجه شدكاري واقعاً مضر بر او است عقلش حكم ميكند كه اين كار را ترك نمايد.

محمد بن سنان در نامهاي از حضرت رضا(ع) پرسيد: بعضي از مسلمانان گمان ميكنند كه حلال و حرام دراسلام علتي جز تعبد و اطاعت ندارد. حضرت در جواب نوشت: كسي كه چنين تصور كند سخت به گمراهي وضلالت افتاده است، گناهان نه تنها در زندگي بشر مورد احتياج نيست، بلكه مايه فساد باعث فنا و هلاكت است، بهاين جهت از طرف خداوند ممنوع شده است([34]).

2- ياد مرگ؛ ياد مرگ يكي از عوامل مهم دوري از گناه است. انساني كه بينديشد چند صباحي بيش از اين عالمزندگي نميكند و همه تعلقات دنيوي را بايد قطع كرده و به سراي باقي بشتابد، هيچ گاه روح دورانخود راآلوده به گناه نميكند و وقتي مرگ انسان را به كام خود كشيد انسان ميماند و عملش هر چه در دار دنيا كاشته است،در آخرت همان را درو خواهد نمود اگر در دنيا با اطاعت و بندگي خدا و انجام اعمال نيك براي خود بهشتخريده باشد قبرش باغي از باغهاي بهشتي خواهد شد و اگر خداي نكرده عمر عزيز خويش را در گناه و معصيتسپري كرده باشد قبرش گودالي از گودالهاي جهنم ميشود. رسول گرامي اسلام فرموده است: الدنيا مزرعهْْ الآخرهْْ ؛ دنيا كشت گاه آخرت است([35]). هر چه در اين دنيا به عمل آوردي همان را در آخرت استفاده خواهي نمود.هر تخمي بدي يا نيكي در دنيا بكارييم در آخرت برداشت خواهيم كرد، همانطور محال است انسان جو بكارد وگندم برداشت كند، و خار بكارد و گل بچيند، محال است كه انسان در دنيا انديشه بد، خلق و خوي بد، عمل وكردار بد داشته باشد و در آخرت سود بگيرد.

امام صادق(ع) فرمود: ياد مرگ شهوتها را ميميراند، و ريشههاي غفلت را ميكند.([36])

امام علي(ع) فرمود: ياد كنيد منهدم كننده لذتها را.([37]) رسول خدا(ص) فرمود: هادم الذات را زياد ياد كنيدعرض كردند يا رسول الله هادم الذات (نابود كننده لذتها) چيست؟ فرمود: مرگ([38]). حضرت در حديث ديگريفرمود: زياد به ياد مرگ باشيد، هيچ بندهاي نيست كه زياد مرگ را ياد كند مگر اين كه خداوند قبلش را زنده ميكندو مرگ را بر او آسان ميكند([39]) بنابراين به ياد مرگ بودن بسيار مؤثر است در ترك گناه و اجتناب از آلودگيها.

3- تلاوت قرآن. خواندن و تدبر در آيات آن علاوه بر آن كه ثواب عظيم دارد موجب ميشود كه آدمي گناه راترك كرده و خود را به اخلاق و اعمال نيك آراسته نمايد و خود را انسان قرآن پسند تربيت كند. امام علي(ع)فرمود: نيكوترين قصهها، و رساترين موعظه و نافعترين، تذكرها كتاب خداوند است.([40])

ثوابهاي فوقالعادهاي كه قرآن براي مؤمنان وعده داده است انسان را به سير در صراط مستقيم و حركت درجاده، پاكان و تقوا پيشه كردن و الگوگيري از نيكان تشويق ميكند، و آيات تكان دهنده عذاب آدمي را از ارتكابمعاصي به جد باز ميدارد. قرآن ميفرمايد: توصيف بهشتي كه به پرهيزكاران وعده داده شده چنين است: در آننهرهايي از آب صاف و خالص كه بد بو نشده و نهرهايي از شير كه طعم آن دگرگون نگشته، و نهرهايي از شراب(طهور) كه مايه لذت نوشندگان است و نهرهايي از عسل مصفا است، و براي آنها در آن از همه انواع ميوههاوجود دارد و از (همه بالاتر) آمرزشي است از سوي پروردگارشان، آيا اينها همانند كساني هستند كه هميشه درآتش دوزخند و از آب جوشان نوشانده ميشوند كه اندرونشان را از هم متلاشي ميكند؟([41])

4- خواندن نماز با حضور قلب و توجه كامل، نماز علاوه بر اين كه شوينده گناهان گذشته است باز دارنده ازمعاصي آينده نيز ميباشد. قرآن ميفرمايد: نماز را به پا دار كه نماز از زشتيها و گناه باز ميدارد([42]). امام علي(ع)فرمود: كسي كه نماز بخواند در حالي كه عارف به حق نماز باشد گناهانش بخشيده ميشود([43]). رسول الله(ص)فرمود: هر كه را نماز از كارهاي زشت باز ندارد جز دوري از رحمت خدا چيزي بهره او نگردد.([44]) براي سالمسازي روح و ساختن روان هيچ چيز كارسازتر از نماز نيست، لذا چنان چه انسان در نماز توجه به معناي نمازداشته باشد و فكر خودش را مشغول كارهاي ديگر نكند و عرق در عظمت و جلال خدا گردد، اين نماز آدمي را ازارتكاب گناه نگهداري ميكند.

5- پرهيز از حضور در محيطهاي فاسد و معاشرت با دوستان ناباب؛ محيط زندگي و دوستان ناباب در اعمالو افعال انسان تأثير به سزايي دارند محيطهاي آلوده و معاشرت با دوستان، باعث انحراف اجتماعي و اخلاقيانسان ميشود. حاضر نشدن در جاهايي كه زمينه گناه فراهم است توفيق خوبي براي ترك معصيت است. درحديثي از پيامبر اكرم(ص) ميخوانيم: كسي كه براي حفظ آيين خود از سرزميني به سرزمين ديگر - اگر چه بهاندازه يك وجب فاصله داشته باشد مهاجرت كند مستحق بهشت ميگردد و همنشين محمد(ص) و ابراهيم(ع)خواهد بود.([45])

غالباً دوستان و معاشران ناباب و آلوده سبب آلودگي افراد پاك ميشوند قرآن ميفرمايد: (در قيامت) ستمكاردست خود را (از شدت حسرت) به دندان ميگيرد و ميگويد: اي كاش با رسول خدا راهي برگزيده بودم، اي وايبر من كاش فلان (شخص) گمراه را دوست خود انتخاب نكرده بودم، او مرا از يادآوري حق گمراه ساخت([46]).6- صله رحم و نيكوكاري. صله رحم و احسان و نيكوكاري در حق برادران ديني سبب ميشود كه انسانتوفيق ترك گناه را داشته باشد. امام صادق(ع) فرمود: صله رحم و نيكوكاري البته حساب (روز قيامت) را آسانميكنند و موجب حفظ از گناه ميشوند.([47])

8- عبرت گرفتن از روزگار. انسان اگر در حوادث ناگواري كه همه روزه در اطراف و اكنافش و در گوشه و كنارجهان اتفاق ميافتد و پير و جوان و زن و مرد و كودك و بزرگ را به كام نيستي ميبرد و زندگي شيرين را به تلخيمبدل ميكند، به دقت بنگرد و عبرت بگيرد عامل مهمي در سلامت و دوري شخص از گناه است. امام علي(ع)فرمود: ثمره عبرت گرفتن عصمت از گناه است([48]). انسان با استفاده از راه كارهاي ياد شده و ياري خواستن ازذات پاك الهي و توسل به حضرات معصومين(ع) ميتواند از گناهان دوري جسته و خود را پاك نگهدارد.پروردگارا همه ما را توفيق اطاعت و بندگي و دوري از معاصي عنايت فرما.

[33]. استاد مرتضي مطهري، داستان راستان، ج 1، ص 143.

[34]. محمدتقي فلسفي، كودك، ج 1، ص 14، به نقل از بحارالانوار، ج 3، ص 118.

[35]. استاد شهيد مرتضي مطهري؛ مجموعه آثار، ج 2، ص 520، به نقل از كنزالحقايق، باب دال.

[36]. محمد محمدي ريشهري، ميزان الحكمه، مادهموت، شماره 19148.

[37]. همان، شماره 19144.

[38]. همان، 19152.

[39]. همان، 19154.

[40]. همان، ماده قرآن، شماره 16428.

[41]. محمد (47) آيه 15.

[42]. عنكبوت (29) آيه 45.

[43]. محمد محمدي ريشهري، ميزان الحكمه، ماده صلاهْْ ، شماره 10557.

[44]. صادق احسانبخش، آثارالصادقين، ج 11، ص 120، حديث شماره 15451-1.

[45]. آيت الله مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 154، به نقل از نورالثفلين، ج 1، ص 541.

[46]. فرقان (25) آيه 27-29.

[47]. محمد محمديري شهري، ميزان الحكمه، ماده ذنب، شماره 6701.

[48]. غررالحكم، ج 1، ص 221.